Spółka komandytowa to powszechnie stosowana forma prowadzenia przedsiębiorstwa charakteryzująca się możliwością efektywnego rozdzielenia odpowiedzialności oraz zysków pomiędzy wspólników. Podmioty działające w ramach tego typu spółki mogą w pewnym momencie  zdecydować o jej likwidacji. Ostatecznym rezultatem postępowania likwidacyjnego jest wykreślenie spółki komandytowej z rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy (KRS).

Do roku 2020 spółka komandytowa cieszyła się znaczną popularnością wśród przedsiębiorców jako preferowana forma prowadzenia działalności gospodarczej. Jednak zmiany wprowadzone w prawie, zwłaszcza opodatkowanie spółek komandytowych podatkiem dochodowym od osób prawnych (CIT), przyczyniły się do obniżenia atrakcyjności tej formy prowadzenia działalności gospodarczej. W konsekwencji  spółki komandytowe były przekształcane w inne formy prowadzenia działalności bądź podejmowano decyzję o zakończeniu ich bytu prawnego.

Zlokalizowanie przyczyny rozwiązania spółki komandytowej – krok I

Zgodnie z art. 58 Kodeksu spółek handlowych (KSH) w związku z art. 67 § 1 KSH ustawodawca wskazuje następujące przyczyny skutkujące koniecznością przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

1. Przyczyny przewidziane w umowie spółki

W umowie spółki wspólnicy mogą zapisywać różnorodne przyczyny mogące doprowadzić do zakończenia istnienia przedsiębiorstwa. Często wspólnicy w umowie spółki określają konkretny czas trwania spółki. Jeśli którykolwiek z warunków wskazanych w umowie jako przyczyna rozwiązania  zostanie spełniony, wspólnicy są zobowiązani do podjęcia działań mających na celu rozwiązanie spółki. Nie ma potrzeby formalnego potwierdzania przez wspólników wystąpienia danej przyczyny ani podejmowania dodatkowej uchwały w tej kwestii.

2. Jednomyślna uchwała wszystkich wspólników o rozwiązaniu spółki

Wspólnicy mogą w każdym momencie podjąć jednomyślną uchwałę o rozwiązaniu spółki. Taka decyzja może zostać podjęta nawet w przypadku, gdy spółka została zawarta na czas oznaczony.

Przyczyna tego sposobu rozwiązania jest niezależna od postanowień umowy spółki.  Wspólnicy mogą tego dokonać w każdej chwili w ramach wspólnej woli zakończenia działalności. Jednak w przypadku, gdy wspólnicy postanowią (przy zawiązywaniu umowy albo w trakcie prowadzenia działalności przez podjęcie uchwały o zmianie umowy spółki), iż rozwiązanie spółki może nastąpić na podstawie uchwały zapadłej tylko większością głosów – podstawę prawną takiej uchwały stanowić będą postanowienia umowne.

Przy czym wartym uwagi jest świadomość, iż w ten sam sposób (czyli przy użyciu jednomyślnej uchwały) można również zakończyć działalność przedsiębiorstwa bez konieczności przeprowadzania procedury likwidacyjnej, o ile wspólnicy zgodnie ustalili kwestie podziału majątku spółki lub odpowiedzialności za ciążących na podmiocie gospodarczym zobowiązaniach. W związku z czym pojęcia te – likwidacji oraz zakończenia działalności przedsiębiorstwa bez likwidacji – należały traktować oddzielnie.

Obecne przepisy nie określają jednoznacznie, czy uchwała o rozwiązaniu spółki musi być sporządzona w formie aktu notarialnego, czy wystarczy zwykła forma pisemna. Jednakże, jeśli umowa spółki została oparta na wzorcu udostępnionym w systemie teleinformatycznym (S24), to przepisy umożliwiają korzystanie z wzorca uchwały udostępnionego w tym systemie.

3. Ogłoszenie upadłości spółki

Jedną z przyczyn rozwiązania spółki komandytowej stanowi ogłoszenie upadłości spółki. W takiej sytuacji rozwiązanie spółki następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego. Jednakże, jeśli postępowanie upadłościowe zakończy się zaspokojeniem wszystkich wierzycieli w całości lub zatwierdzeniem układu albo gdy postępowanie upadłościowe zostanie uchylone lub umorzone, to wtenczas spółka komandytowa nie zostaje rozwiązana.

4. Śmierć komplementariusza lub ogłoszenie jego upadłości

Śmierć komplementariusza należy tu rozumieć w szerokim sensie. Gdy komplementariusz nie jest osobą fizyczną, lecz osobą prawną lub jednostką organizacyjną pozbawioną osobowości prawnej, która posiada zdolność prawną zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, ustanie bytu prawnego takiego podmiotu stanowi podstawę do rozwiązania spółki. Podkreśla się, że zwykle jedynie śmierć komplementariusza prowadzi do rozwiązania spółki komandytowej, przy jednoczesnym założeniu, że analogiczne zdarzenie w przypadku komandytariusza nie stanowi przesłanki prowadzącej do zakończenia jej działalności, chyba że przewidziano to w umowie spółki.

5. Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika

Jednym z powodów rozwiązania spółki może być złożenie wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika. Gdy umowa ta została zawarta na czas nieoznaczony, wspólnikowi przysługuje prawo do złożenia wypowiedzenia umowy na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.

Prawo do wypowiedzenia umowy spółki przysługuje także wierzycielowi wspólnika, co również stanowi podstawę do jej rozwiązania. Aby wierzyciel mógł skorzystać z tego uprawnienia, konieczne jest, aby w ciągu ostatnich sześciu miesięcy prowadzono bezskuteczną egzekucję z majątku wspólnika, a wierzyciel uzyskał zajęcie roszczeń przysługujących wspólnikowi na podstawie odpowiedniego tytułu egzekucyjnego.

Wówczas wierzyciel może wypowiedzieć umowę spółki (nawet jeśli została zawarta na określony czas) na sześć miesięcy przed zakończeniem roku obrotowego. Jeśli jednak umowa spółki określa krótszy termin wypowiedzenia, może on skorzystać z tego terminu. Kluczowym jest jednak, że uprawnienie to nie może być wyłączone postanowieniem zawartym w umowie spółki.

6. Prawomocne orzeczenie sądu

Art. 63 § 1 KSH mówi, że każdy wspólnik może wystąpić do sądu o rozwiązanie spółki z ważnych powodów. To sąd decyduje, czy przedstawione powody są wystarczająco istotne, aby uzasadnić rozwiązanie spółki.

Przykłady ważnych powodów to sytuacje, które wynikają z działań wspólników, takie jak brak zaufania między nimi, działania szkodliwe dla spółki, brak lojalności lub naruszenie zakazu konkurencji. Mogą to także być przyczyny niezależne od wspólnika, jak na przykład długotrwała choroba, wyjazd za granicę czy utrata zdolności do podejmowania czynności prawnych.

Wyznaczenie likwidatorów oraz złożenie wniosku do Krajowego Rejestru Sądowego – krok II

Jeśli pojawi się jedna z wyżej wymienionych podstaw likwidacji spółki komandytowej, a brak będzie możliwości zgodnego zakończenia bytu przedsiębiorstwa przez dokonanie rozwiązania spółki bez konieczności przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego (w ramach uzgodnienia przez wspólników innego sposobu zakończenia działalności) lub wyrażenia woli jego kontynuowania uchwałą wspólników, wówczas koniecznym jest przeprowadzenie procedury likwidacyjnej. Jej głównym celem jest zrealizowanie wszelkich aktualnych interesów spółki, upłynnienie jej majątku, spłacenie wierzycieli, rozliczenie z dłużnikami oraz sprawiedliwe podzielenie pozostałego majątku między wspólników.

W tym czasie w spółce komandytowej wyznacza się likwidatorów. Przeważnie są nimi wszyscy komplementariusze, ponieważ posiadają oni prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji. Istnieje jednak możliwość wyboru likwidatorów spośród komplementariuszy lub osób trzecich spoza spółki. W przypadku istnienia istotnych powodów, sąd rejestrowy może również ustanowić likwidatorów na wniosek wspólnika lub innej osoby mającej w tym interes prawny, na przykład wierzyciela.

Warto zauważyć, że od momentu otwarcia procesu likwidacji spółka komandytowa jest publicznie identyfikowana jako „w likwidacji”.

Jednym z kluczowych kroków prowadzących do zakończenia działalności spółki komandytowej jest złożenie wniosku do KRS informującego o rozpoczęciu procedury likwidacyjnej. W jego treści należy zawrzeć podstawowe dane dotyczące likwidatorów. Wniosek może być złożony przez likwidatorów samodzielnie lub przez wyznaczonego pełnomocnika, takiego jak radca prawny. Przy składaniu wymaganych dokumentów koniecznym jest wniesienie opłaty sądowej w wysokości 250 zł oraz pokrycie kosztów publikacji ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”, które wynoszą 100 zł.

Bilans rozpoczęcia oraz sprawozdania finansowe – krok III

W terminie 15 dni od rozpoczęcia procesu likwidacji spółki komandytowej istnieje obowiązek sporządzenia bilansu, który obejmuje wycenę wszystkich jej aktywów.

Zgodnie z przepisami KSH konieczne jest złożenie do sądu rejestrowego bilansu likwidacyjnego zarówno na początku, jak i na końcu procesu likwidacji. W pierwszym przypadku bilans obejmuje aktywa i pasywa spółki według ich wartości rynkowej, podczas gdy w drugim przedstawia się dokładny podział majątku po likwidacji między wspólników oraz kwestie związane z zaspokojeniem lub zabezpieczeniem wierzycieli.

W przypadku dużych spółek, gdzie proces likwidacji może trwać dłużej niż rok, na koniec każdego roku obrotowego należy sporządzać sprawozdanie finansowe (odrębne od wspomnianych wyżej bilansów). Pierwsze sprawozdanie należy przygotować zasadniczo w ciągu 3 miesięcy od daty poprzedzającej dzień postawienia spółki w stan likwidacji. Następnie należy skoncentrować się na zakończeniu wszystkich spraw spółki, uregulowaniu zobowiązań wobec wierzycieli oraz upłynnieniu jej majątku.

Czynności likwidacyjne – krok IV

Zadaniem likwidatorów spółki jest przeprowadzenie czynności likwidacyjnych, które mają na celu zakończenie działalności tego podmiotu. Ogólny zakres kompetencji likwidatorów określony jest w art. 77 § 1 KSH i obejmuje następujące działania:

1. Zakończenie bieżących interesów spółki

Zakończenie bieżących interesów spółki komandytowej oznacza stopniowe wycofywanie się spółki z prowadzenia normalnej działalności gospodarczej. Likwidatorzy mają obowiązek wykonywać ostatnie zobowiązania wynikające z istniejących kontraktów oraz stopniowo, jeśli to możliwe, rozwiązywać umowy łączące spółkę z kontrahentami i pracownikami. Mają za zadanie zakończyć również wszelkie trwające negocjacje. Nowe działania gospodarcze mogą być podejmowane wyłącznie, jeśli jest to niezbędnego do zakończenia bieżących spraw.

2. Pobranie wszelkich wierzytelności

Ściągnięcie wierzytelności podczas likwidacji spółki komandytowej oznacza odzyskanie należnych kwot, czy to ze stosunków cywilnoprawnych, czy zobowiązań publicznoprawnych. Likwidatorzy w ramach tej czynności mogą stosować wszelkie legalne środki w celu odzyskania tych kwot, jak chociażby wysyłanie wezwań do zapłaty, wnoszenie pozwów do sądów powszechnych czy składanie wniosków o egzekucję.

Możliwa jest również cesja dochodzenia wierzytelności: spółka może przekazać swoje wierzytelności innemu podmiotowi, który zobowiązuje się do ich uregulowania, często w zamian za odpowiednią opłatę. Może to być wykonane na przykład poprzez faktoring, gdy specjalistyczna firma (faktor) przejmuje wierzytelności spółki w zamian za zapłatę gotówkową lub inną formę korzyści.

3. Wykonanie wszystkich zobowiązań

Spłata zobowiązań spoczywających na spółce komandytowej koncentruje się głównie na uregulowaniu bezspornych długów wobec kontrahentów i pracowników. Dotyczy to zarówno płatności pieniężnych, jak i spełnienia zobowiązań niematerialnych. Kwoty sporne lub nieuregulowane należy zabezpieczyć, np. poprzez wpłatę na depozyt sądowy.

Określenie zobowiązań obciążających spółkę wymaga dogłębnej analizy dokumentów, w tym zawartych umów.

4. Upłynnienie majątku spółki

W przypadku sprzedaży składników ruchomych transakcja może być przeprowadzona z wolnej ręki. W przypadku nieruchomości, zgodnie z ogólną zasadą, konieczne jest przeprowadzenie licytacji, chyba że wszyscy wspólnicy jednogłośnie wyrazili zgodę na dokonanie sprzedaży z wolnej ręki.

Warto zaznaczyć, że ustawodawca używa ogólnych pojęć, które należy doprecyzować w zależności od konkretnego rodzaju działalności gospodarczej.

Procesy likwidacyjne zazwyczaj stanowią najbardziej złożony i czasochłonny etap całego procesu zamykania działalności gospodarczej. W przypadku małej spółki komandytowej, która posiada nieskomplikowaną strukturę zobowiązań, proces ten może trwać kilka tygodni. Jednak dla podmiotów o zasięgu międzynarodowym proces może się wydłużyć nawet do wielu miesięcy.

Podział majątku między wspólników – krok V

Gdy czynności likwidacyjne zostały pomyślnie przeprowadzone, a wszystkie zobowiązania uregulowane, następnym etapem jest podział majątku spółki. Majątek ten należy podzielić zgodnie z postanowieniami umowy spółki.

Jeśli umowa nie określa sposobu podziału, pozostałe składniki majątku należy rozdzielić proporcjonalnie do udziałów wspólników w zysku. Przy czym rzeczy wniesione przez wspólników do spółki do wspólnego użytku, jak np. samochody czy sprzęt biurowy, winno zwrócić się w naturze.

Jeśli majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich jej zobowiązań oraz spłatę udziałów, co do zasady komplementariusze (komandytariusze do wysokości sumy komandytowej) ponoszą odpowiedzialność w brakującym zakresie potrzebnym do  pełnego zaspokojenia roszczeń wierzycieli.

Tak jak przy podziale nadwyżki, pierwszeństwo mają postanowienia umowy co do pokrycia niedoboru. Jeśli takowych postanowień nie ma, stopień partycypacji komplementariusza jest ustalony na podstawie jego udziału w stracie. Gdy któryś ze wspólników jest niewypłacalny, jego udział w niedoborze dzieli się między pozostałych wspólników proporcjonalnie.

Zamkniecie procedury – krok VI

Po ukończeniu wszystkich czynności likwidacyjnych sporządza się bilans zamknięcia likwidacji. Jeżeli postępowanie trwa dłużej niż rok, sprawozdanie powinno zostać złożone na dzień kończący każdy kolejny rok obrotowy. Po zakończeniu procesu likwidacji likwidatorzy są zobowiązani do złożenia do sądu rejestrowego wniosku o wykreślenie spółki z KRS. Do wniosku należy dołączyć:

1. Bilans lub sprawozdanie likwidacyjne sporządzone na dzień zakończenia likwidacji.
2. Oświadczenie likwidatorów potwierdzające przeprowadzenie i zakończenie likwidacji oraz upłynnienie majątku spółki.
3. Oświadczenie stwierdzające brak toczących się przeciwko spółce postępowań sądowych, administracyjnych, komorniczych oraz uregulowanie wszystkich zobowiązań.
4. Uchwałę likwidatorów dotyczącą wyznaczenia przechowawcy ksiąg i dokumentów rozwiązanej spółki.

Następnie sąd rejestrowy ocenia formalną poprawność oraz merytoryczną zgodność wniosku. Jeśli nie ma żadnych zastrzeżeń, wydaje postanowienie o wykreśleniu spółki z rejestru. Gdy postanowienie staje się ostateczne, spółka komandytowa traci swoją osobowość prawną i przestaje być podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą. W związku z tym konieczne jest poniesienie opłaty sądowej w wysokości 300 zł oraz pokrycie opłaty za ogłoszenie w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” w wysokości 100 zł.

Oprócz tego spółka ma dodatkowe obowiązki związane z jej likwidacją. Spółka musi dokonać zgłoszenia do urzędu skarbowego zmiany danych (np. nazwy) za pomocą formularza NIP-8 oraz przekazać kopię sprawozdania likwidacyjnego i wykaz składników majątku na dzień likwidacji. Po wykreśleniu spółki z rejestru konieczne jest także złożenie formularza VAT-Z w celu usunięcia spółki z rejestru płatników podatku VAT (jeśli spółka była wcześniej w nim zarejestrowana).

Ponadto jeśli w okresie funkcjonowania spółka zatrudniała pracowników, konieczne jest rozwiązanie z nimi umów o pracę. Następnie, w terminie 7 dni od zakończenia stosunku pracy, pracowników należy wyrejestrować z ubezpieczeń społecznych.

Podsumowanie

Dokonanie zakończenia działalności przy pomocy likwidacji jest o wiele bardziej sformalizowaną procedurą niżeli występująca w przypadku spółki komandytowej alternatywa w postaci podjęcia jednomyślnej uchwały wspólników skutkująca jej rozwiązaniem bez konieczności przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Z racji wymogów dotyczących ustanowienia likwidatorów, spełnienia warunków wyznaczonych przez ustawę o rachunkowości, jak również dokonywania szeregu czynności likwidacyjnych przeprowadzenie likwidacji w omawianych podmiotach może być zjawiskiem czasochłonnym, a przy tym bardzo kosztownym.