Likwidacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością obciążonej długami może być postrzegana przez jej wspólników jako potencjalnie skuteczny sposób na zakończenie problemów związanych z zaległymi zobowiązaniami. W następstwie prawidłowo przeprowadzonego postępowania likwidacyjnego spółka traci osobowość prawną i zostaje wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego. Pojawiają się jednak istotne kwestie prawne: czy likwidacja spółki posiadającej niespłacone długi jest dopuszczalna? Czy sąd rejestrowy wyrazi zgodę na wykreślenie takiej spółki z rejestru? I wreszcie – co się stanie z długami, które istniały przed likwidacją?
Czy możliwe jest przeprowadzenie likwidacji spółki z długami?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami możliwe jest przeprowadzenie likwidacji spółki z o.o. nawet w przypadku jej znacznego zadłużenia. Prawo nie nakłada obowiązku całkowitej spłaty wszystkich zobowiązań przed zakończeniem procesu likwidacyjnego. Zadaniem likwidatorów jest doprowadzenie do sytuacji, w której majątek spółki zostanie ograniczony wyłącznie do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych lub w kasie, które następnie powinny zostać przeznaczone na pokrycie wierzytelności wobec wierzycieli w możliwym zakresie. W przypadku istnienia wierzytelności spornych lub niewymagalnych, likwidatorzy zobowiązani są do ich zabezpieczenia poprzez zdeponowanie odpowiednich kwot w depozycie sądowym.
Nie istnieje natomiast obowiązek zaspokojenia wszystkich długów spółki w okresie likwidacji. W sytuacji, gdy spółka nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi ani członkowie zarządu, ani właściciele nie są zobowiązani do dokonywania dopłat z własnych środków w celu pokrycia zobowiązań spółki. Jest to wyraz zasady ograniczonej odpowiedzialności charakterystycznej dla spółek kapitałowych.
Czy sąd rejestrowy wykreśli spółkę z długami z KRS?
Sąd rejestrowy powinien wykreślić z KRS spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, która nie posiada środków na uregulowanie swoich zobowiązań, nawet jeśli są one bardzo wysokie – pod warunkiem, że fakt ten wynika jasno ze złożonego sprawozdania likwidacyjnego. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w ugruntowanym orzecznictwie, czego wyrazem jest m.in. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2003 r., sygn. akt IV CK 256/02, w którym podkreślono:
„Zakończenia postępowania likwidacyjnego nie wyłącza brak zaspokojenia wierzycieli spółki. Gdyby taki warunek traktować jako negatywną przesłankę wykreślenia spółki z rejestru, to w istocie oznaczałoby to utrzymywanie jej bytu, mimo całkowitej utraty zdolności uczestniczenia w działalności gospodarczej przy jednoczesnym braku jakichkolwiek perspektyw co do możliwości wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań. Jeżeli spółka nie pozostaje we władaniu jakichkolwiek składników majątkowych, to nie sposób w samym tylko jej istnieniu upatrywać możliwości zaspokojenia przez nią wierzycieli.”
Co dzieje się z zobowiązaniami spółki po jej wykreśleniu z KRS?
Podkreślenia wymaga, że zakończenie bytu prawnego spółki nie oznacza, że jej zobowiązania z mocy prawa przestają istnieć – wierzyciele mogą nadal, przy spełnieniu określonych warunków, dochodzić swoich roszczeń m.in. od byłych członków zarządu lub likwidatorów.
Należy jednak zaznaczyć, że odpowiedzialność tych osób nie wynika automatycznie z faktu pełnienia określonej funkcji, ale jest odrębnym zagadnieniem prawnym, które każdorazowo wymaga analizy okoliczności danej sprawy.
Czy wykreślenie spółki z niespłaconymi pożyczkami rodzi obowiązek zapłaty CIT?
Jednym z istotnych zagadnień związanych z likwidacją spółki z o.o. i często poruszanych przez wspólników czy likwidatorów, jest kwestia opodatkowania niespłaconych przez spółkę pożyczek udzielonych przez wspólników. Konkretnie: czy wartość tych niespłaconych zobowiązań stanowi przychód dla spółki i czy w związku z tym należy zapłacić podatek CIT?
Organy podatkowe wypracowały dość jednolitą linię interpretacyjną, zgodnie z którą samo wykreślenie spółki z rejestru – mimo że pozostały po niej niespłacone pożyczki – nie powoduje powstania przychodu do opodatkowania podatkiem CIT. Tego typu sytuacja nie jest uznawana za nieodpłatne świadczenie ani inne przysporzenie majątkowe po stronie podatnika.
Potwierdza to m.in. indywidualna interpretacja podatkowa Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 27 października 2021 r., nr 0111-KDWB.4010.54.2021.1.HK, która dotyczyła właśnie skutków podatkowych pozostawienia niespłaconych pożyczek w toku likwidacji spółki z o.o.
Warto też podkreślić, że inne sposoby „rozprawienia się” z długami – takie jak ich umorzenie czy konwersja na kapitał zakładowy – najczęściej generują określony skutek podatkowy. Tymczasem pozostawienie ich niespłaconych do końca likwidacji i wykreślenia spółki z rejestru jest korzystniejsze podatkowo, ponieważ – jak wskazuje wspomniana interpretacja – nie prowadzi do powstania przychodu. Dla pełnego bezpieczeństwa warto jednak rozważyć wystąpienie o indywidualną interpretację podatkową dla konkretnej sytuacji spółki.
Odpowiedzialność członków zarządu za długi zlikwidowanej spółki.
Potencjalną odpowiedzialność za zobowiązania spółki pozostałe po likwidacji mogą ponosić członkowie jej zarządu, na podstawie art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z tym przepisem, gdy egzekucja prowadzona przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie w ramach zarządu za jej zobowiązania. Jest to także odpowiedzialność subsydiarna (uzupełniająca) względem spółki.
Mechanizm ten oznacza, że odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zobowiązania spółki, które istniały w czasie pełnienia przez nich funkcji. Warunkiem jej dochodzenia jest jednak wykazanie przez wierzyciela, że egzekucja wobec spółki była bezskuteczna. W przypadku spółki wykreślonej z KRS, przeprowadzenie egzekucji nie jest już możliwe – co automatycznie potwierdza jej bezskuteczność. Powyższe wskazuje, że co do zasady odpowiedzialność za zobowiązania przypisuje się zarządowi.
Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27 kwietnia 2023 r. w sprawie III USK 177/22, gdzie wskazano:
„(…) dowodem na bezskuteczność egzekucji może być również odpis z rejestru przedsiębiorców KRS wskazujący, że spółka utraciła byt prawny i nie funkcjonuje w obrocie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13.12.2006 r., II CSK 300/06, Glosa 2007 Nr 4, poz. 10). Likwidację i wykreślenie spółki z Krajowego Rejestru Sądowego zrównano z bezskutecznością także w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14.07.2020 r., II FSK 918/20 (LEX nr 3064805). Instytucja likwidacji spółki nie może prowadzić do uwolnienia się członka zarządu od odpowiedzialności za jej zobowiązania. Członkowie zarządu spółki powinni mieć na uwadze, że wykreślenie spółki z rejestru nie zwalnia ich z odpowiedzialności spółki za powstałe w okresie pełnienia przez nich funkcji, to jest przed otwarciem likwidacji.”
Zauważyć równocześnie należy, że odpowiedzialność przewidziana w art. 299 Kodeksu spółek handlowych, analogicznie jak wobec członków zarządu, może zostać przypisana również likwidatorom spółki.
Samo pełnienie funkcji członka zarządu lub likwidatora nie skutkuje automatycznym przypisaniem odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy stanu faktycznego i prawnego w zakresie możliwości pociągnięcia danej osoby do odpowiedzialności.
Inne rozwiązania – upadłość spółki.
Likwidacja spółki to proces, często czasochłonny, mający na celu zakończenie jej działalności i doprowadzenie do jej formalnego wykreślenia z rejestru przedsiębiorców KRS. W sytuacji, gdy spółka boryka się z poważnymi problemami finansowymi i posiada znaczące zadłużenie wobec wierzycieli, zarząd oraz właściciele spółki powinni w pierwszej kolejności rozważyć złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Taki krok może zapewnić im ochronę przed osobistą odpowiedzialnością za zobowiązania spółki.
Należy mieć na uwadze, że skuteczne przeprowadzenie postępowania upadłościowego wymaga posiadania przez spółkę środków wystarczających na pokrycie kosztów postępowania. W przypadku braku takich środków sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości.
Co istotne zgłoszenie wniosku o upadłość we właściwym momencie stanowi jedną z przesłanek, która – zgodnie z art. 299 § 2 Kodeksu spółek handlowych – potencjalnie wyłącza odpowiedzialność członków zarządu za niespłacone długi. To jeden z mechanizmów ochronnych przewidzianych przez prawo.
W przeciwieństwie do powyższego, wszczęcie likwidacji spółki nie chroni członków zarządu przed ewentualnymi roszczeniami wierzycieli. Dlatego gdy spółka znajduje się w stanie niewypłacalności i nie jest w stanie regulować swoich zobowiązań, właściwym działaniem ze strony zarządu powinno być przede wszystkim złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
Podsumowanie.
Likwidacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością obciążonej długami jest prawnie dopuszczalna i – co do zasady – może zostać skutecznie przeprowadzona nawet wówczas, gdy spółka nie dysponuje wystarczającymi środkami na spłatę swoich zobowiązań. Proces likwidacji prowadzi do zakończenia bytu prawnego spółki i jej wykreślenia z rejestru przedsiębiorców KRS, niezależnie od tego, czy wszystkie należności wobec wierzycieli zostały uregulowane.
Przeprowadzenie likwidacji w sytuacji istnienia zadłużenia, zwłaszcza wobec wierzycieli zewnętrznych (takich jak kontrahenci, instytucje finansowe czy organy podatkowe), wiąże się z podwyższonym ryzykiem dla członków zarządu oraz likwidatorów spółki – na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych lub odpowiednio innych przepisów.
Z tego względu w praktyce, jeżeli spółka znajduje się w stanie niewypłacalności, znacznie bezpieczniejszym rozwiązaniem może okazać się złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości – w szczególności jeżeli niespłacone zobowiązania są znacznej wartości.
Ostateczny wybór pomiędzy likwidacją a upadłością powinien być każdorazowo poprzedzony dokładną analizą sytuacji finansowej spółki, jej struktury zadłużenia, rodzaju wierzycieli oraz potencjalnych skutków dla członków zarządu i wspólników. Pomocne może być również uzyskanie profesjonalnej opinii prawnej lub konsultacja z doradcą restrukturyzacyjnym.
Wiktoria Górnaś