Postępowanie upadłościowe jest szczególną procedurą przewidzianą na wypadek, gdy spółka znajdzie się w stanie niewypłacalności. Stan niewypłacalności oznacza utratę zdolności do wykonywania swoich zobowiązań finansowych. Głównym celem postępowania upadłościowego jest spieniężenie majątku spółki i wykorzystanie uzyskanych środków na zaspokojenie jej wierzycieli. Jednocześnie, postępowanie upadłościowe pełni funkcję ochronną dla wierzycieli, zabezpieczając ich interesy przed celowym uszczupleniem majątku przez spółkę.

Warto zaznaczyć, że upadłość spółki nie zawsze jest równoznaczna z jej likwidacją. W kontekście prawnym pojęcia te mają różne znaczenia. Zarówno likwidacja, jak i upadłość spółki skutkują zakończeniem jej bytu prawnego, jednakże pomiędzy tymi procedurami występują istotne różnice.

Likwidacja jest zawsze samodzielną decyzją przedsiębiorcy, którą może on podjąć nawet wtedy, gdy działalność biznesowa prosperuje, a firma znajduje się w doskonałej kondycji ekonomicznej. Choć w większości przypadków likwidacja wynika z problemów w prowadzeniu działalności, nie istnieją formalne przeszkody, aby przedsiębiorca zdecydował o jej zakończeniu nawet w sytuacji, gdy notuje rekordowe zyski. Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku upadłości. Może ona zostać ogłoszona przez sąd jedynie wtedy, gdy spełnione zostaną warunki przewidziane w Prawie upadłościowym.

Na czym polega upadłość spółki?

Postępowanie upadłościowe stanowi specjalną procedurę przewidzianą w przypadku, gdy spółka znajduje się w stanie niewypłacalności, czyli utraciła zdolność do wykonania swoich zobowiązań finansowych. Jego głównym celem jest likwidacja spółki poprzez spieniężenie jej aktywów oraz zastosowanie uzyskanych środków na spłatę zobowiązań wobec wierzycieli. Równocześnie postępowanie upadłościowe pełni funkcję ochronną dla wierzycieli spółki, zapewniając im zabezpieczenie w sytuacji ewentualnego umyślnego uszczuplenia majątku.

Kiedy rozważyć ogłoszenie upadłości spółki z o.o.?

Poprzez niewypłacalność rozumie się zwykle sytuację, gdy spółka nie jest w stanie wywiązywać się z swoich zobowiązań pieniężnych przez okres przekraczający trzy miesiące. Taka sytuacja stanowi wystarczającą podstawę do wszczęcia postępowania upadłościowego wobec spółki z o.o. W przypadku wystąpienia co najmniej dwóch zobowiązań, których spłata opóźniona jest o trzy miesiące, przyjmuje się domniemanie niewypłacalności spółki.

Jednakże jednoznaczna ocena, czy spółka z o.o. faktycznie znajduje się w stanie niewypłacalności, nie zawsze jest łatwa. Często budzi to wiele wątpliwości. Uznaje się, że brak zdolności do regulowania zobowiązań finansowych musi być wynikiem jednoznacznej, obiektywnej oceny. Jeśli trudności w spłacie zobowiązań są przejściowe, nie można jednoznacznie stwierdzić niewypłacalności. Istotną kwestią jest zatem obiektywna analiza kondycji finansowej spółki.

Bardzo ważne jest, aby wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w odpowiednim terminie. W przypadku spółki z o.o. jest to 30 dni od chwili, gdy zaistniała podstawa do ogłoszenia upadłości. Członkowie zarządu nie zawsze są w stanie zadbać o terminowe złożenie wniosku, głównie ze względu na trudności w jednoznacznym określeniu momentu pojawienia się problemów z niewypłacalnością. Jednakże, aby ogłosić upadłość spółki i chronić zarząd przed odpowiedzialnością za długi spółki, precyzyjne określenie dnia wystąpienia stanu niewypłacalności jest konieczne.

Wymogi formalne wniosku o ogłoszenie upadłości

Gdy zaistniały przyczyny konieczne do podjęcia stosownych działań w celu uniknięcia niekorzystnych konsekwencji w razie niewypłacalności spółki, konieczne jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Prawo upadłościowe ustanawia szereg wymogów formalnych, które musi spełniać taki wniosek. Powinien on zawierać m.in.:

1. Oznaczenie spółki, w tym jej firmę, siedzibę, NIP oraz numer KRS.
2. Miejsce, w którym znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności spółki.
3. Oznaczenie reprezentantów spółki.

Ponadto, zarząd powinien dołączyć do wniosku szereg innych załączników:

• aktualny wykaz majątku spółki z szacunkową wyceną jego składników,
• bilans sporządzony przez spółkę dla celów postępowania, na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku upadłościowego,
• spis wierzycieli spółki wraz z ich adresami oraz wysokością wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, jak również listę zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na majątku spółki wraz z datami ich ustanowienia,
• oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości,
• spis dłużników spółki wraz z adresami, określeniem wierzytelności, daty ich powstania oraz terminów zapłaty,
• wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko spółce,
• informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku spółki hipotek, zastawów, zastawów rejestrowych, zastawów skarbowych i hipotek morskich oraz innych obciążeń podlegających wpisowi w księdze wieczystej lub w rejestrach, jak również o prowadzonych innych postępowaniach sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych, jak i przed sądami polubownymi dotyczących majątku spółki,
• informację o miejscu zamieszkania reprezentantów spółki lub jej likwidatorów, jeżeli są ustanowieni,
• informację, czy w jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych spółka zatrudniała średniorocznie 250 lub więcej pracowników lub osiągnęła roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych przekraczający równowartość w złotych 50 milionów euro, lub czy sumy aktywów jej bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat przekroczyły równowartość w złotych 43 milionów euro.

Jeśli spółka nie jest w stanie dołączyć do wniosku wymienionych dokumentów, powinna wskazać przyczyny ich braku oraz dostarczyć odpowiednie uzasadnienie ich nieprzyłączenia.

Możliwość oddalenia wniosku przez sąd

Oddalenie wniosku o upadłość spółki z o.o. może mieć miejsce, gdy:

• spółka nie posiada żadnego majątku,
• majątek spółki nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania,
• majątek spółki wystarcza jedynie na pokrycie kosztów postępowania,
• majątek spółki jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego.

Nieogłoszenie upadłości z powyższych przyczyn wiąże się z określonym charakterem postępowania upadłościowego wobec przedsiębiorców, które ma charakter stricte windykacyjny i polega na maksymalnym zaspokojeniu wierzycieli w ramach procedury.

Konsekwencje prawne ogłoszenia upadłości

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek spółki staje się masą upadłościową. W związku z tym ogłoszenie upadłości spółki z o.o. bez majątku jest niemożliwe, ponieważ majątek należący do spółki w dniu ogłoszenia upadłości, jak również nabyty przez upadłego w toku postępowania, ma służyć zaspokojeniu wierzycieli. Ogłoszenie upadłości skutkuje utratą prawa zarządu mieniem wchodzącym do masy upadłości, a dokonanie czynności rozporządzających, takich jak zbycie czy obciążenie majątku, powoduje ich nieważność. Zarząd majątkiem spółki przysługuje syndykowi.

Ponadto postępowanie sądowe oraz egzekucyjne ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości.

Przebieg postępowania upadłościowego

Zaraz po tym, jak wniosek został prawidłowo wniesiony do sądu upadłościowego, pora na następny krok, w którym sąd wyznacza sędziego-komisarza, jego zastępcę i syndyka. Jednocześnie sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości oraz wzywa wierzycieli spółki do zgłoszenia swoich wierzytelności syndykowi w terminie trzydziestu dni. Na tym etapie syndyk ustala skład masy upadłości za pośrednictwem spisu inwentarza oraz spisu należności.

W spisie inwentarza syndyk uwzględnia prawa, ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne zgromadzone w kasie i na rachunkach bankowych. Następnie spis inwentarza wraz z planem likwidacyjnym zostaje przedłożony sędziemu-komisarzowi. Plan likwidacyjny precyzuje proponowane metody zbycia aktywów upadłego, w szczególności dotyczące sprzedaży przedsiębiorstwa, ustala termin sprzedaży oraz uzasadnienie ekonomiczne kontynuacji działalności gospodarczej.

Spis należności jest sporządzany na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych.

Proces ustalania wierzytelności następuje poprzez ich zgłoszenie do syndyka w określonym terminie, ustalonym przez sąd. Istotny jest moment powstania zobowiązań finansowych spółki, który decyduje o sposobie zaspokojenia wierzycieli. Wierzytelności dzielą się na dwie główne kategorie: wierzytelności upadłościowe, powstałe przed ogłoszeniem upadłości i uwzględnione na liście wierzytelności, oraz wierzytelności w stosunku do masy upadłości, powstałe po ogłoszeniu upadłości i zaspokajane przez syndyka w miarę dostępności środków pieniężnych.

Po upływie terminu zgłaszania wierzytelności oraz ich weryfikacji syndyk opracowuje listę wierzytelności, którą przekazuje sędziemu-komisarzowi celem zatwierdzenia. Następnie syndyk przystępuje do likwidacji masy upadłości. Proces ten obejmuje sprzedaż mienia upadłego, takiego jak przedsiębiorstwo spółki w całości lub jego części, nieruchomości, ruchomości, wierzytelności i inne prawa majątkowe. Syndyk ma obowiązek podejmowania działań mających na celu zakończenie likwidacji w ciągu sześciu miesięcy od ogłoszenia upadłości. Należy jednak zauważyć, że termin ten jest jedynie instrukcyjny, a czas likwidacji może się znacznie różnić w zależności od skali oraz charakteru majątku, wynosząc od kilku miesięcy do kilku lat.

Środki uzyskane z likwidacji przedmiotów obciążonych zabezpieczeniem rzeczowym (takich jak hipoteka czy zastaw) przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były zabezpieczone na tych przedmiotach lub prawach. Pozostałe po zaspokojeniu tych wierzytelności kwoty wchodzą do funduszów masy upadłości. Obejmują one sumy uzyskane z likwidacji masy upadłości oraz dochód uzyskany z prowadzenia przedsiębiorstwa. Ostatecznie syndyk sporządza, a następnie przekazuje sędziemu-komisarzowi plan podziału funduszów masy upadłości w celu zatwierdzenia. Wykonując plan podziału, syndyk wydaje wierzycielowi należną mu kwotę lub przelewa ją na rachunek bankowy wierzyciela.

Odpowiedzialność członków zarządu

Na sam koniec trzeba wspomnieć o kwestii nie tyle proceduralnej, co praktycznej, ponieważ dotykającej bezpośrednio prywatnej kieszeni wspólników decydujących o losach spółki z o.o. Członkowie zarządu, bo o nich mowa, zgodnie z art. 299 K.S.H., jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, wierzyciel nie poniósł szkody.

W przypadku niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie zarząd spółki ponosi odpowiedzialność deliktową za wyrządzoną szkodę na zasadzie winy. W kontekście dochodzenia odszkodowania przez niewypłacalnego dłużnika przypuszcza się, że szkoda ta obejmuje wartość niezaspokojonych wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Podsumowanie

Jak widać proces przebiegu upadłości jest skomplikowany. Oprócz dużej ilości formalności kłopotliwym jest  aspekt ściągania wierzytelności i upłynniania majątku, w związku z czym procedura może rozciągnąć się w czasie, nawet do kilku lat. Zarząd odpowiedzialny za reprezentowanie spółki oraz prowadzenie jej spraw zobowiązany jest złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w ustawowo regulowanym terminie, aby uniknąć odpowiedzialności za długi spółki. Niedokonanie pożądanych działań, jak przykładowo niezgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości, może skutkować odpowiedzialnością członków zarządu swoim prywatnym majątkiem, a także – co nierzadko się zdarza – niezaspokojeniem interesów wierzycieli spółki, chcących uzyskać z powrotem utracone środki.